Afb. 9: ca 1100, mozaïek, Griekenland, Daphni.
Klassieke oosterse kerstvoorstelling (zie afb. 16). Voor grot (ook verwijzing naar Jezus' graf); Maria op bakermat, afgewend; mummie-achtig Kind op altaarachtig bouwsel; Jozef terzijde in overpeinzing; Ster met drie(!) stralen aan hemel (gouden achtergrond). Boven engelen die zingen en (rechts) aan herders verkondigen. Groeisels op rotsgrond.
Afb. 10: ca 1100, reliëf in gevel Notre Dame la Grande, Poitiers, Frankrijk.
Klassieke kerstafbeelding (compleet met vroedvrouwen en Kind in bad). Maria niet meer afgewend, maar wijst met enorme arm naar belangrijkste.
Afb. 13: ca 1300, reliëf, Santa Maria Pieve, Arezzo, Italië.
Klassieke kerstvoorstelling (compleet met Kind in bad). Jozef uitzonderlijk groot aanwezig.
Afb. 14: ca 1300 steenreliëf. Frankrijk, Fécamp, St-Etienne.
Rechts mysterie: onder Kind, boven engelen die er getuige van zijn.
Links Maria op bed, Jozef in overpeinzing: opvallend hoe ver zij verwijderd zijn van het heilige.
Toch maken zij deel uit van mysterie: open geschoven gordijn = inzage in verborgen geheim.
Afb. 15: 14e eeuw, klooster Wienhausen bij Celle, Duitsland.
Tinnen pelgrimsinsigne; kon op kleding genaaid worden. Klassieke kerstafbeelding, zij het dat Christus zich naast altaar bevindt op schoot Maria (duidt op latere ontwikkeling: zie volgende kerstserie). Vgl afb. 8: Freckenhorst.
Afb. 16: ca 1600, icoon. Nederland, Utrecht, Catherijneconvent.
Klassieke oosterse (Russisch- of Grieksorthodoxe) kerstvoorstelling (vgl afb. 9).
Zwarte grot, os en ezel, mummie-achtig Kind in bak (Mozes?).
Maria op bakermat, afgewend. Links op voorgrond Jozef in overpeinzing aangesproken door...? (Elia of Johannes de Doper, te oordelen naar kameelharen mantel die hem profetieën in herinnering brengt? Of toch duivel die hem in de war wil brengen?).
Kind badende vroedvrouwen. Verkondiging aan herder over hoofden van Maria en Kind heen.
Links boven twee(!) wijzen uit oosten onderweg wijzend op ster. Groeisels op kale rotsgrond.